آیا شما اهل انتقاد سازنده هستید یا تنها می‌خواهید انتقاد کنید؟

بیشتر آدم‌ها بسیار به نقد شدن حساس هستند و سریع ناراحت می‌شوند. نمی‌خواهند بشنوند که کاری را اشتباه انجام داده‌اند؛ حتی وقتی که ما منظوری جز سازندگی و مهربانی نداریم کسی که نقد می‌شود با ناراحتی، عصبانیت و احساس گناه پاسخ می‌دهد، چه برسد یه این که کسی را در وضعیت بی‌دفاعی هم قرار دهیم. چرا آدم‌ها این همه ناراحت می‌شوند؟ حتما روش انتقاد کردن مهم است. بیایید کمی در این مورد فکر کنیم.

می‌دانید، وقتی آدم‌ها پیامی دریافت می‌کنند که با این کلمات همراه است: «تو» یا « تو این کار را نکردی»، «تو همیشه همین کار را می‌کنی»، طبیعی است که احساس می‌کنند به آن‌ها حمله شده است و در وضعیت دفاعی یا انتقام‌جویی قرار بگیرند. آن‌ها غمگین و دل‌خور می‌شوند.

خوش‌بختانه چندین روش برای انتقاد سازنده وجود دارد، که از تولید حس بد جلوگیری می‌کنند.

• وقتی درخواست‌های ما بیشتر از طعنه زدن و تحقیر و حس منفی دادن است؛ و می‌خواهیم کمک‌کننده باشیم، اولین روش برای یک انتقاد خوب این است که خواهش کنیم یک تغییر مشخص و روشن در آینده رخ دهد تا این که بخواهیم به یک چیز منفی در زمان حال اشاره کنیم.

در واقع، بیشتر آدم‌ها ترجیح می‌دهند چنین چیزی را بشنوند: «خواهش می‌کنم ظرف‌ها را بگذار توی ماشین ظرف‌شویی و توی سینک رهایشان نکن.» تا این که بشنوند، «دیگر نباید ظرف‌های کثیف را توی سینک رها کنی.»

پس بهتر است به جای گفتن «دوباره چراغ اتاق را روشن گذاشتی»، سعی کنیم بگوییم «درآینده، سعی کن به خاطر داشته باشی که چراغ اتاقت را خاموش کنی.» به جای این که بگوییم «کاش بس می‌کردی از هدر دادن تمام پول‌مان!» بگوییم، «بیا در آینده، در مورد برنامه‌ی خرج و مخارج‌مان صحبت کنیم.»

• راه دیگر انتقاد سازنده و آرامش‌بخش کردن، روش ساندویچ است. در این روش ما یک انتقاد را بین دو تعریف خوب قرار می‌دهیم؛ و تلخی احتمالی حرف‌مان را می‌گیریم: بنابراین به جای این که بگوییم، «خیلی در نوشتن این گزارش تنبلی کردی،» با استفاده از روش ساندویچ می‌توانیم بگوییم «در مقدمه کارت را خیلی خوب انجام دادی، اما قسمت بدنه و نتیجه‌گیری کمی ضعیف است. با کمی کار کردن شک ندارم می‌توانی یک گزارش جمع‌و‌جور و خوب بنویسی.»

می‌بینید، خیلی مهم است که وقتی می‌خواهیم انتقاد سازنده بکنیم توجه کنیم از کلمات درست برای رساندن نظرمان استفاده کنیم. مهارت این را داشته باشیم که به جای «تو» چه کردی و چنان کردی از کلمه‌ی «من» این طور و بهمان استفاده کنیم.

فرق این دو مدل حرف زدن خیلی ساده است واثر آن بسیار متفاوت است. بیایید به این مثال در رابطه‌ی یک مادر و فرزند نگاه کنیم. «تو هیچ وقت سر وقت خانه نمیای! تو فکر می‌کنی همه‌ی خانواده باید خودشان را با برنامه‌ی تو تنظیم کنند! ما نمی‌توانیم بنشینیم منتظر تو! چرا این همه بی‌توجهی؟» بنابراین همه چیز این طور پیش می‌رود: «تو هیچ وقت… تو فکر می‌کنی… تو بی‌توجهی…» همه چیز سر «تو» خراب می‌شود، این‌گونه فرد مقابل وحشت‌زده و عصبی می‌شود؛ وشاید اصلا صدای ما را نشنود و بنابراین رفتار خود را تغییر ندهد.

در مقابل اگر بخواهیم با تاکید روی «من» حرف‌مان را بزنیم، می‌گوییم: «من واقعا ناراحت می‌شوم وقتی که شام را برای خانواده آماده می‌کنم و تو نیستی. در آینده، بیشتر توجه کن که سر وقت برسی خانه، یا این که زنگ بزن خبر بده که نمی‌توانی خودت را برسانی.»

یک نمونه‌ که زیاد هم دیده شده، این مدل است، خانمی به همسرش می‌گوید: «باورم نمی‌شود که تو این همه خودخواهی! همه‌ی کاری که می‌کنی این است که بشینی و منتظر باشی تمام کارها انجام شود، تو حتی حاضر نیستی در جمع کردن ظرف‌ها کمک کنی.» این را مقایسه کنید با این گقتگو با تاکید روی «من»: «من واقعا ممنون می‌شوم که در کارهای خانه کمک کنی، بویژه در جمع‌آوری ظرف‌ها.»

یا این که «تو باید بیشتر به مادرت زنگ بزنی، متوجه هستی؟» در مقابل « من فکر می‌کنم مادرت خیلی خوش‌حال می‌شود به او زنگ بزنی.»

بنابراین باید تمرین کنیم که از گفتن «تو» این طور و… بپرهیزیم. انتقادهایی که با این لحن و با گفتن تو شروع می‌شود دشمنی می‌آفرینند و انتقادی مخرب محسوب می‌شوند. به سادگی می‌توانیم تمرین کنیم از گفتن کلمات آزار دهند هنگام انتقاد کردن بپرهیزیم. وقتی دیگران ببینند که در آرامش و فضای دوستی به آن‌ها انتقاد شده، با نرمی روش خود را تغییر می‌دهند.

برای خلاصه:

از روش ساندویچ استفاده کنیم.

در مورد تغییری در آینده حرف بزنیم تا شکایت از یک رفتار منفی در زمان حال.

به جای گفتن جملاتی که با تو شروع می‌شوند با من… انتقادمان را مطرح کنیم.

در آخر به خاطر داشته باشیم انتقاد کردن، یک مهارت است با تمرین کردن می‌توانیم آن را بسیار بهتر انجام دهیم و با خود و دیگران در صلح و آرامش باشیم.

منبع: Psychology Today